اين كه از چه سالی و توسط چه كسی و چرا روز 22 آوریل و دوم اردیبهشت به نام روز زمین پاك پیشنهاد شده است ؛ و به دنبال آن تحركات متعدد و شتاب انگیز محیط زیستی به وجود آمده است ؛ و تشكیل احزاب سبز اروپائی و آمریكائی ( كنایه از حامیان سبز ماندن جنگلها و مراتع و به طور كلی بخش خاكی كره زمین ) به نوعی واكنش قدرتمندانه جهانی در مقابل صنایع آلاینده انجامیده است ؛ بیشتر در دروس دانشگاهی و كتب و مقالات محیط زیست و آمایش سرزمین آمده است ، سالانه در مجامع و سمینارها و كنفرانس ها و مطبوعات متعددی مطرح می گردد و آمار و اطلاعات و اخبار و تحلیل ها و تفسیرهای زیادی تولید می كند كه همه می توانند مستقیما" به آنها مراجعه كنند و از بحث ما ، در این مختصر ، خارج است .

بحث ما در نوشته حاضر مطالب مشابه و مكرر در مكرری كه همه جا آمده است و می آید و خواهد آمد نیست . بلكه نقش و جایگاه یزد در فعالیت های محیط زیستی جهان ، به ویژه با تكیه بر ریشه داشتن این فعالیت ها درپندار و گفتار و كردار نیك نزد زرتشتیان و بنابر این ایرانیان اصیل است ؛ و آنهم نه چندان با توجه به آنچه كه در ادبیات رسمی دین حضرت زرتشت آمده است و مورد شرح و تفسیر جدید نیز قرار گرفته است ؛ یا پس از زرتشتیان بنا به توجیهاتی كه نه همیشه به صورتی حوزوی و رسمی ، بلكه در هرحال در ادبیات علمی و هنری ما وجود دارند . بلكه منظور ما در این چند سطر تمام افكار ، گفتار و كردار زرتشتیان یا اهالی هر دین و مذهب و فرقه ای دیگر در یزد به ویژه اخلاق و رفتار محیط زیستی شیعیان این شهر است كه مجموعا" مكتبی مردمی از حفظ محیط زیست جهانی را تشكیل می دهند ؛ و به خصوص بسیاری از بزرگان صحنه كنونی علم و عمل محیط زیست در ایران را به صورت یك یزدی یا یزدی الاصل تحویل جامعه محیط زیستی ایرانی یا حتی جامعه محیط زیستی جهانی داده اند .

محیط زیست به طور كلی شامل امكانات طبیعی و به اصطلاح « خدا دادی » زندگی ما است كه اگر دلی پاك نداشته باشیم می توانیم با آلودن آنها و كاهش امكانات زندگی خود نه تنها از طول عمر بلكه قبل از مرگ نیز از میزان سلامتی خود بكاهیم و از آنجا كه گفته اند « العقل السلیم فی الجسم السلیم » ، بیش از پیش به میزان آلودگی ها بیافزائیم و در یك سیكل باطل به جای پیشرفت ، عقبگرد داشته در سیر قهقرائی بیافتیم .

در این شعر مشهور ، اگر فلك را همان كره خاكی یا خاك فرض كنیم ،تقریبا " تمام عناصر اربعه مربوط به محیط زیست یا آنطور كه اروپائیان می گویند : « زمین » آمده است . اما قرن ها قبل از این كه اروپائیان به تمدن كنونی برسند و به اصطلاح فرسنگها جلوتر از آنان ، مسلمانان و به خصوص ایرانی ها پرچمدار علم و فرهنگ ، و از آن جمله توجه به محیط زیست ،در جهان بوده اند و روحش شاد حكیم ابوالقاسم فردوسی كه هر چهار عنصر اصلی مورد نظر متخصصان محیط زیست ، یا به اصطلاح عناصر اربعه را در شعر زیر آورده است :

زمین به مفهومی كه امروز از آن استنباط می شود هنوز هم دارای همان چهار عنصر اصلی است ؛ آب- خاك - هوا یا باد- و آتش .

آب مایه حیات است ، مایه آبادانی است ، سمبلی از زندگی است ، به ویژه در ضرب المثل هائی چون « آب را گل آلود مكن » ، « آب از سرچشمه گل آلود است » ، « از آب گل آلود ماهی می گیرد » و نهایتا" به مفهوم تمام زندگی و امكانات آن ؛ و به اصطلاح اقتصادی و جهانی آن « امكانات تولید كالاها و خدمات » است ؛ و از اینجا است كه مثلا" می گویند فلانی « اگر آبی ببیند شناگر ماهری است » .

اما تشیع به آب و به خصوص تقدیس آن بهای بسیار بیشتری داده است : « آب ، مهریه حضرت فاطمه زهرا ( ع ) است .

آب ، روشنائی است . آبرو به مفهوم داشته های مثبت و بارز اجتماعی یا به قول جامعه شناسان همان مقام و منزلت اجتماعی است .

خاك را به حدی عزیز می داشته اند كه بنا به گمانه هائی جسم آلوده به مریضی را در آن نمی نهاده اند . این گمانه كه نزد برخی از دیگر اقوام به سوزاندن مریض و متوفی انجامیده است البته امروز و با توجه به پیشرفت امكانات علمی و تكنولوژیك جای بحث دارد . اما قرن ها قبل ، زرتشتی معتقد یزدی بی اعتناء به صنعت و بازرگانی به استفاده از خاك ارج می نهاده است و زندگی خود را از خاك می دانسته است . اسلام ، طبیعتا" فراتر از این بحث است . اما مسلمان شیعه یزدی در عمل روزمره این از خاك بودن را به « از خاك بر خاك » تكامل داده و...

هوا و در واقع حرمت هوا در جهان سابقه ای بسیار طولانی ندارد . اما در یزد ، چه نزد زرتشتیان ، چه در نزد شیعیان ، و چه در نزد اتباع سایر ادیان و مذاهب دارای سابقه ای بسیار طولانی مینماید . هوای پاك نیز حاكی از زندگی بهتر و شوق به پیشرفت بوده است . اصطلاحاتی چون « هوا برش داشته است » ، « هوائی شده است » هواخور شده است » و... همه حا كی از مزیتی است كه در هوا وجود دارد ؛ حاكی از هوای پاك و تمیزی است كه انسان را به وجد آورده قصد زندگی بهتر و بنابر این همتی مضاعف می كند . زرتشتیان هوارا نیز محترم داشته به وسیله دود كردن عود ،حتی الامكان به صورتی مداوم معطر كرده معطر نگهمیداشته اند .

آتش به حدی نزد زرتشتیان محترم بوده است كه گاهی به غلط ایشان را « آتش پرستان » خوانده اند . ایشان بدون پرستش آتش ، به آن « توتم وار ؟ » حرمت نهاده نه تنها مكررا" روشن و خاموش و از جمله تولید دود ناشی از احتراق ناقص چوب نمی كرده اند بلكه آن را به عود یا نظیر آن معطر می ساخته اند . پاك نگهداشتن آتش نزد آنان به حدی توآم با وسواس بوده است كه محققینی چون پروفسور « هانری ماسه » فرانسوی آن را آتش مقدس ذكر كرده اند ؛ و اتفاقا" یكی از دلایلی كه می گویند حضرت ابراهیم ( ع ) همان حضرت زرتشت ( ع ) بوده است همین آتش است . آتشی كه میبایست پاك و پاك كننده باشد . مثال های « اجاق روشن » ، « اجاق كور » و امثال آنها نیز احتمالا" از همین عقاید نشآت گرفته اند ...

جالب توجه آن كه در مجموع عقاید مذاهب و فرقه ها ، این هر چهر عنصر در اسلام پاك كننده اند .

پس ، بیائید آب را گل نكنیم ، در مقابل خاك ، خاكی باشیم ، بی جهت هوائی نشویم و با آلوده كردن محیط زیست آتش به جان خود و عزیزانمان نیافكنیم ؛ و بازهم به قول سعدی علیه الرحمه « برسر شاخ بن » نبریم ! ...

• نویسنده : یزد فردا
• منبع خبر : خبرگزاری فردا